زندگی نامه جابرابن حیان

اما در مورد تاریخ دقیق تولد و حتی مرگ و محل تولد ویاختلاف نظر وجود دارد.پاره‌ای از قراین

این گمان را برمی‌انگیزدکه او، ایرانی و زادگاهش طوس از شهرهای خراسان بوده است .گفتنی است

که صفت کوفی که در روایات بسیاری به دنبال نام جابر آمده است، نشانگر زادگاه او نیست،

بلکه

حاکی از آن است که وی مدتی در کوفه اقامت داشته است. اعتقادات جابر جابر هم شیعه، هم

فیلسوف و هم کیمیاگر (شیمیدان)بوده است. او در سیاست، شیعه، در بحث و استدلال فیلسوف و

در علم و دانش، شیمیدان بود. بالاتر از همه اینها او یک صوفی بود. آنچنان که پسوند صوفی را

همچون جزئی از نام خود پیوسته به همراه داشت و به نام جابر بن حیان صوفی خوانده می‌شد.

نام امام جعفر صادق (ع) فراوان در کتابهای جابر آمده است.، زیرا وی از شاگردان امام

جعفر صادق (ع) بوده است. ارتباط جابر با امام جعفر صادق (ع) باید کوتاه مدت بوده باشد،

زیرا شهادت امام جعفرصادق (ع) در سال 765 میلادی یعنی حدود بیست سال پس از ولادت جابر،

اتفاق افتاده است. منزلت جابر در علم شیمی جابر نخستین شیمیدان عرب است. وی اولین کسی است

که به علم شیمی شهرت و آوازه بخشید و بی‌تردید نخستین مسلمانی است که شایستگی کسب

عنوان شیمیدان را دارد.

اکسیر در علم کیمیا، به منزله دارو در علم پزشکی است. جابر اکسیر را که از آن در کارهای کیمیایی خود استفاده می‌کرد، ازانواع موجودات سه گانه (فلزات، حیوانات و گیاهان)به دست می‌آورد. او خود، در این زمینه می‌گوید: هفت نوع اکسیر وجود دارد:
اکسیر فلزی: اکسیر بدست آمده از فلزات.

• اکسیر حیوانی: اکسیر بدست آمده از حیوانات.

• اکسیر گیاهی: اکسیر بدست آمده از گیاهان.

•اکسیر حیوانی - گیاهی: اکسیر بدست آمده ازامتزاج مواد حیوانی و گیاهی.

• اکسیر فلزی - گیاهی: اکسیر بدست آمده از امتزاج موادفلزی و گیاهی.

• اکسیر فلزی - حیوانی: اکسیر بدست آمده از امتزاج مواد فلزی و حیوانی.

• اکسیر فلزی - حیوانی - گیاهی: اکسیر بدست آمده از امتزاج مواد فلزی و گیاهی و حیوانی.

عقیده جابر درباره فلزات فلزات اصلی هفت تاست: طلا، نقره، مس، آهن، سرب، جیوه و قلع

این فلزات به تعبیر جابر قانون صنعت را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر قوانین علم کیمیا بر

این هفت فلز استوار است. با این حال، خود این کانیها از ترکیب دو کانی اساسی،

یعنی گوگرد و جیوه بوجود می‌آیند که به نسبتهای مختلف، در دل زمین، باهم ترکیب می‌شوند. بنابراین، تفاوت میان فلزات هفتگانه تنها یک تفاوت عرضی وجود دارد نه جوهری که

محصول تفاوت نسبت ترکیب گوگرد و جیوه در آن است. اما طبیعت هر یک از گوگرد و جیوه

تابع دو عامل زمینی و زمانی است. به عبارت دیگر، تفاوت خاک زمینی که این دو کانی

در آن بوجود می‌آیند و همچنین تفاوت وضعیت کواکب به هنگام پیدایش آنها موجب می‌شود

که طبیعت گوگرد و یا جیوه تفاوت پیدا کند. تعریف جابر از بعضی فلزات و تبدیل آنها قلع

دارای چهار طبع است. ظاهر آن، سرد و تر و نرم و باطنش گرم و خشک و سخت … پس

هرگاه صفات ظاهر قلع به درون آن برده شود و صفات باطنی آن به بیرون آورده شود،

ظاهرش خشک و در نتیجه قلع به آهن تبدیل می‌شود. آهن از چهار طبع پدید آمده است که

از میان آنها، دو طبع، یعنی حرارت و خشکی شدید به ظاهر آن اختصاص دارد و دو طبع دیگر

یعنی برودت و رطوبت به باطن آن. ظاهر آن، سخت و باطن آن نرم است. ظاهر هیچ

جسمی به سختی ظاهر آن نیست. همچنین نرمی باطن آن به اندازه سختی ظاهرش است.

از میان فلزات جیوه مانند آهن است. زیرا ظاهر آن آهن و باطن آن جیوه است. طلا ظاهر آن

گرم و تر و باطنش سرد و خشک است. پس جمیع اجسام (فلزات) را به این طبع برگردان.

چون طبعی معتدل است. زهره(=مس) گرم و خشک است ولی خشکی آن از خشکی آهن کمتر

است زیرا طبع اصلی مس، همچون طلا، گرم و تر بوده است اما در آمدن خشکی بر آن،

آنرا فاسد کرده است. لذا با از میان بردن خشکی، مس به طبع اولیه خود برمی‌گردد.

جیوه طبع ظاهری آن سرد و تر و نرم و طبع باطنی‌اش گرم و خشک و سخت است.

بنابراین ظاهر آن، همان جیوه و باطنش آهن است. برای آن که جیوه را به اصل آن

یعنی طلا برگردانی، ابتدا باید آن را به نقره تبدیل کنی. نقره اصل نخست آن، طلا است ولی

با غلبه طبایع برودت و یبوست، طلا به درون منتقل شده است و در نتیجه ظاهر فلز، نقره

و باطن آن طلا گردیده است. بنابراین اگر بخواهی آن را به اصلش یعنی طلا برگردانی،

برودت آن را به درون انتقال ده، حرارت آن آشکار می‌شود. سپس خشکی آن را به درون

منتقل کن، در نتیجه، رطوبت آشکار و نقره تبدیل به طلا می‌شود

در دايره‌المعارف بريتانيكا ذكر شده است كه جابربن حيان علوم پنهاني

را از امام جعفر صادق ياد گرفت، و ي به اسطرلاب مطالبي را نوشته است. از كارهاي مهمي كه جابر در زمينه علم كيميا انجام داده آن است

كه اصل عناصر اربعه يوناني را تغيير داده و اظهار كرده است كه از آن عناصر تنها دو جوهر به نام گوگرد و زيبق به وجود مي‌آيد.

آزمايشگاه شيمي جابر تا دو قرن از ديد مردم پنهان بود تا اينكه زماني

كه مي‌خواستند در شهر كوفه در نزديكي دروازه دمشق بنايي بسازند آزمايشگاه وي را كشف كردند. جابر بيشتر عمر خود را در آزمايشگاه

بسر برد وي در آنجا به تجزيه و تركيب مواد گوناگون مي‌پرداخت با

توجه به همين مسئله مي‌توان او را از اولين دانشمندان اسلامي

كه علم شيمي را بر پايه آزمايش و تحقيق بنا كردند نام برد.

وي در زمينه رنگها، تحقيقات و كشفيات جالبي ارائه نموده است،

حدس زده‌اند كه وي به خاصيت راديواكتيو هم پي برده بود،

وي

روشهايي را براي استخراج و تصفيه فلزات مطرح كرده است. جابر

اعتقاد داشت كه تبديل عنصري به عنصر ديگر از راه وساطت

جوهري اسرارآميز صورت مي‌گيرد او و شاگردانش اين جوهر اسرارآميز

را اكسير نام نهادند. جابر به خوبي از تهيه و ساختن سفيداب سرب

آگاه بوده است. ابن‌النديم در كتاب الفهرست به بيش از 35 كتاب او

اشاره مي‌كند كه از مشهورترين آنها مي‌توان به اين كتابها اشاره

كرد:

كتاب‌الزيبق، كتاب الركن، كتاب الاحجار، كتاب القمر، كتاب واحدالاول، و...

وي در حدود سال 815 هجري قمري احتمالاً در كوفه وفات يافت